marshall planı ne demek?

Marshall Planı, II. Dünya Savaşı sonrasında 1947 yılında önerilen ve 1948-1951 yılları arasında yürürlüğe konmuş ABD kaynaklı, antikomünist hedefleri olan¹ bir ekonomik yardım paketidir. 16 ülke, bu plan uyarınca ABD'den ekonomik kalkınma yardımı almıştır.

Marshall Planı'na karşılık SSCB, Doğu Bloku ülkelerinden gelen büyük miktarda kaynağın SSCB'ye savaş sırasında Mihver Güçlerine katılma tazminatı olarak ödenmesine rağmen, Molotof Planı olarak bilinen kendi ekonomik planını geliştirecekti.

Tarihi

II. Dünya Savaşı sonrasında Truman Doktrini, esas itibarıyla Sovyetler Birliği'nin doğrudan doğruya baskısı ve tehdidi altında olduğu vurgulanmış ve buna istinaden sadece Yunanistan ve Türkiye'ye askeri yardım öngörmüştür. Fakat bu sırada Avrupa'nın durumu iktisaden son derece kötüdür. Altı yıllık savaş, bütün ülkelerin ekonomik kaynaklarını tüketmiştir. Savaş, bütün ülkelerde ağır tahribat yapmıştır. Sovyetler Birliğinin, bu durumu fırsat bilerek komünizm propagandasını şiddetlendirmiştir. Bunun üzerine ABD, 1945 Haziranı ile 1946 sonu arasında Batı Avrupa ve beraberindeki 16 ülkeye toplamda 15 milyar dolar ekonomik yardımda bulunmuştur. Fakat bu yardım, bütçe açıklarının kapanması, ithalat için kullanılması yüzünden sonuç alınamamıştır. Bunun üzerine ABD yeni planlar aramış ve Dışişleri Bakanı George Marshall'ın "Marshall Planı" 5 Haziran 1947 günü Harvard Üniversitesi'nde verdiği bir nutukta açıklanmıştır. Buna göre, "Avrupa ülkeleri her şeyden önce kendi aralarında bir ekonomik iş birliğine girişmeliler ve birbirlerinin eksikliklerini kendileri tamamlamalılar, bu genel iş birliği sonunda bir açık ortaya çıktığında Amerika, bu açığın kapatılması için yardım etmeli. Bunun için de önce bir iş birliği programı yapmalılar." ilkesi benimsenmiştir.

Görüşmeler

Marshall Planı adını alan bu teklifi görüşmek üzere 27 Haziran 1947'de Paris'te bir toplantı yapıldı. George Marshall, bu planına Sovyetler ile uydularını da dahil ettiği için, Paris Toplantısı'na yapıcı bir katkıda bulunmaktan ziyade tutumlarıyla açıkça sabote etmek için SSCB katıldı. SSCB 2 Temmuz'dan sonraki toplantılara katılmadı.

11-13 Temmuz 1947 Paris Konferansı
Sovyetler Birliği, Çekoslovakya, Polonya ve Finlandiya dışındaki Avrupa ülkelerinin dışişleri bakanlarının katılımıyla düzenlenen Paris Konferansı'nda, bakanlar ABD'ye sunulacak Avrupa Telafi Programı üzerinde anlaştılar. ABD Dışişleri Bakanı George C. Marshall'ın daveti üzerine hazırlanan Avrupa Telafi Programı "Marshall Planı" olarak adlandırılmaktadır.

ABD Kongresi Marshall Planını 11 Eylül 1947'de onaylamıştır.

Türkiye açısından

17 Temmuz-2 Ağustos 1945 tarihinde Birleşik Krallık, SSCB ve Amerika Birleşik Devletleri arasında düzenlenen Potsdam Konferansı’nda görüşülen önemli konulardan birisi de Türk Boğazları konusu olmuştur.

18 Temmuz gecesi yemekte Sovyetler Birliği lideri Stalin, Birleşik Krallık lideri Churchill’e, Türkiye-SSCB arasındaki bir ittifakın ancak aralarındaki anlaşmazlıkların çözülmesiyle mümkün olacağını, fakat Türkiye’nin Kars ve Ardahan’ı SSCB’ye geri vermeyi, Montreux Antlaşması’nı tartışmayı reddettiğini söyledi. Daha sonra 23 Temmuz gecesi başka bir yemekte Stalin, Churchill’e diye sorarak Boğazların denetimi ile ilgili niyetini açıkça dile getirdi. Churchill, Boğazlarda SSCB’nin istediği yönde bir düzenlemeyi desteklediğini ama bunun Türkiye’nin toprak bütünlüğünü tanıma koşuluna bağlı bulunduğunu söylemiştir. SSCB'nin tavrı ve ABD çıkarlarına ters istekleri üzerine Potsdam Konferansı’ndan kısa bir süre sonra, ABD’nin Boğazlarla ilgili politikası görüşmelerin sonunda değişmiştir ve ABD Türkiye'yi destekleme kararı almıştır. ABD'nin destek kararına dönemin Türkiye hükümeti ABD lehine taraf olmuş ve böylece ikili ilişkilerde büyük gelişmeler olmuştur. Bu durum Marshall Planı doğrultusunda ABD'nin Avrupa ülkelerine yaptığı Marshall yardımlarını da kapsayan günümüz ABD-Türkiye ilişkilerine dek sürmüştür.

<table> <thead> <tr class="header"> <th>Ülke</th> <th>1948/49 ($ milyon)</th> <th>1949/50 ($ milyon)</th> <th>1950/51 ($ milyon)</th> <th>Kümülatif ($ milyon)</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td>Almanya</td> <td>510</td> <td>438</td> <td>500</td> <td>1448</td> </tr> <tr class="even"> <td>Avusturya</td> <td>232</td> <td>166</td> <td>70</td> <td>468</td> </tr> <tr class="odd"> <td>Belçika ve Lüksemburg</td> <td>195</td> <td>222</td> <td>360</td> <td>777</td> </tr> <tr class="even"> <td>Birleşik Krallık</td> <td>1316</td> <td>921</td> <td>1060</td> <td>3297</td> </tr> <tr class="odd"> <td>Danimarka</td> <td>103</td> <td>87</td> <td>195</td> <td>385</td> </tr> <tr class="even"> <td>Fransa</td> <td>1085</td> <td>691</td> <td>520</td> <td>2296</td> </tr> <tr class="odd"> <td>Hollanda</td> <td>471</td> <td>302</td> <td>355</td> <td>1128</td> </tr> <tr class="even"> <td>İrlanda</td> <td>88</td> <td>45</td> <td>0</td> <td>133</td> </tr> <tr class="odd"> <td>İsveç</td> <td>39</td> <td>48</td> <td>260</td> <td>347</td> </tr> <tr class="even"> <td>İsviçre</td> <td>0</td> <td>0</td> <td>250</td> <td>250</td> </tr> <tr class="odd"> <td>İtalya ve Trieste</td> <td>594</td> <td>405</td> <td>205</td> <td>1204</td> </tr> <tr class="even"> <td>İzlanda</td> <td>6</td> <td>22</td> <td>15</td> <td>43</td> </tr> <tr class="odd"> <td>Norveç</td> <td>82</td> <td>90</td> <td>200</td> <td>372</td> </tr> <tr class="even"> <td>Portekiz</td> <td>0</td> <td>0</td> <td>70</td> <td>70</td> </tr> <tr class="odd"> <td>Türkiye</td> <td>28</td> <td>59</td> <td>50</td> <td>137</td> </tr> <tr class="even"> <td>Yunanistan</td> <td>175</td> <td>156</td> <td>45</td> <td>376</td> </tr> <tr class="odd"> <td>Toplam</td> <td>4,924</td> <td>3,652</td> <td>4,155</td> <td>12,731</td> </tr> </tbody> </table>